O Ciechocinku słyszałem już od kilkudziesięciu
lat, jeszcze jako młody chłopak. Wiem z tamtych czasów iż mówiło się, że
wyjazdy do sanatorium nazywane były „wyjazdami do wód”. Prawdopodobnie z
tego powodu ponieważ w sanatoriach znajdują się różne wody lecznicze,
które leczą pewne schorzenia i dolegliwości. Coś mi się także „obijało o
uszy” o tężniach, ale kompletnie nie wiedziałem jak one wyglądają i do
czego służą.
I pewnie bym tkwił w tej nieświadomości jeszcze przez następne lata,
gdyby nie wyjazd mojej żony – Ewy w 2011 roku, właśnie do Ciechocinka.
Tam po raz pierwszy mogłem naocznie zobaczyć tężnie, pospacerować koło
nich, oddychać solankowym powietrzem bogatym w jod i poddać się na
bardzo krótko, jego leczniczemu działaniu.
Konstrukcja tężni jest stosunkowo prosta i nieskomplikowana. W
Ciechocinku tężnie usytuowane w kształcie podkowy są obiektami
stosunkowo starymi, bo już dwie pierwsze (tężnia #1 o długości 648 m, a
#2 – 719 m) zostały wybudowane w latach 1824 do 1833. Trzecia tężnia w
Ciechocinku (333 m) została zakończona dopiero w 1859 roku. Wszystkie o
jednakowej wysokości (15,8 m) były wybudowane dzięki zaangażowaniu
samego Stanisława Staszica na podstawie projektu profesora Akademii
Górniczo-Hutniczej (AGH), Jakuba Graffa. Tężnie w Ciechocinku są
budowlami na wolnym powietrzu, całkowicie drewnianymi, których podstawą
są dębowe pale wbite w ziemię, a do pozostałej konstrukcji umocowanej do
tych pali użyto drewna sosnowego i świerkowego. Ściany wszystkich tężni,
pokryte zostały tarniną. Co ciekawe, mimo upływu tylu lat, podstawowej
konstrukcji tężni nie zmieniano a tylko w miarę zużywania się wymieniano
tylko tarninę. Są one najstars
zymi
konstrukcjami drewnianymi tego typu w Europie.
Tężnie zazwyczaj budowane są jako kilkusetmetrowej długości konstrukcje
o kilku piętrowej wysokości. Na tarninę, znajdującą się we wnętrzu jak i
na ścianach bocznych, wylewa się solankę (wodny roztwór soli, przeważnie
kamiennej) do korytek na szczycie tężni, która spływa z góry konstrukcji,
a która jest następnie odbierana zazwyczaj w specjalnych basenach u
podstawy tężni i kierowania dalej rurociągami do warzelni celem
uzyskania soli i ługów pokrystalicznych (dla celów leczniczych). Cały
ten proces jest potrzebny celem uzyskania stężenia chlorku soli (NaCl) w
solance w granicach 16% do 27%. Solanka w Ciechocinku jest pompowana za
pomocą pomp elektrycznych do tężni ze źródła nr 11 („Grzybek” z
odwiertem na głębokość około 410 m) i ma stężenie 5,8%. Jest to solanka
chlorkowo-sodowo-jodkowo-bromkowo-żelazista. Kiedyś pompowano solankę za
pomocą wiatraków, które zachowano do dzisiaj na szczytach tężni, a w
obecnym herbie miasta znajdziemy symbol tężni i wiatraka.
Jak działa tężnia i jakie są jej cele? Otóż jak wspomniałem powyżej,
solanka pompowana do korytek tężni spływając po tarninie ulega
odparowywaniu (woda) pod wpływem działania słońca i wiatru. To powoduje
iż stężenie soli w solance wzrasta, a jednocześnie w oparach powietrza (aerozolu)
wokół tężni tworzy się mikroklimat, który obfituje w duże ilości sodu,
jodu, bromu, żelaza czy też chloru. Działają więc tężnie jako ogromne
inhalatoria i to jest ich główne zadanie (lecznicze).
Ten mikroklimat wykorzystuje się do leczenia takich chorób jak: -
zapalenia zatok - nadciśnienia tętniczego - leczenie i profilaktyka
dotycząca schorzeń górnych dróg oddechowych - rozedma płuc i inne A
nauka zajmująca się badaniem właściwości leczniczych podziemnych wód,
czy też borowin i zastosowaniu ich w lecznictwie nazywa się balneologią.
Oczywiście, że najlepsze efekty tężni uzyskuje się w czasie wietrznego
i słonecznego dnia, kiedy to parowanie jest najbardziej intensywne.
Natomiast w dni mgliste i deszczowe, kiedy w powietrzu wokół tężni jest
duża zawartość wilgoci, proces tężenia nie następuje i dlatego w takich
dniach czy też w nocy odłącza się często dopływ solanki.
Pod wpływem tego procesu stężenie solanki na tężniach wzrasta
następująco: tężnia #1 – do 9% i jest najmniejsze, tężnia #2 do 30%, a
na tężni #3 do 16%. Przez to proces odzyskiwania soli po przelaniu się
solanki przez tężnie (tzw. proces warzenia soli) jest łatwiejszy,
skuteczniejszy i tańszy co jest drugim zadaniem tężni choć o mniejszym
obecnie znaczeniu z powodu innych i tańszych sposobów uzyskiwania soli.
Trzeba pamiętać bowiem, że im większa zawartość soli w aerozolach, która
jest korzystna w lecznictwie jest niekorzystn
a
w procesie produkcji soli ze względu na jej utratę w solance.
W Ciechocinku w procesie warzenia produkuje się profilaktyczno-jadalną
sól ciechocińską oraz szlam i ługi zwane kąpielowymi bogatymi w
składniki zawarte w solance pierwotnej. Wokół tężni w Ciechocinku
zabronione jest palenie papierosów, używanie odbiorników radiowych a
także wzniecanie kurzu.
Gwoli ścisłości podaję, że tężnie w Ciechocinku są czynne cały rok, co
umożliwia potrzebującym inhalacje całoroczne. Ale nie tylko chorym bo
przebywanie w pobliżu tężni nawet przez osoby zdrowe, powoduje
wzmacnianie odporności i pomaga w zabezpieczeniu się przed wieloma
schorzeniami.
A rok później we wrześniu 2012, moja żona Ewa zachęcona zeszłorocznym
pobytem w Ciechocinku, wybrała tym razem pobyt w Busku-Zdroju (woj.
świętokrzyskie).
Oczywiście, tężnia w Busku-Zdroju, mieszcząca się w sanatorium
„Marconi”, wybudowana w 2008 roku na wzór (te same materiały użyte do
budowy) tężni w Ciechocinku jest jej miniaturką. Już w XVIII wieku ze
słonych źródeł otrzymywano tutaj sól w procesie tzw. warzenia. W Busku
jako roztworu w tężni używa się roztworu solanki jodkowo-bromkowej. To
za sprawą tego roztworu i powstającego zeń aerozolu, wokół tej tężni
tworzy się swoisty mikroklimat zbliżony do mikroklimatu nadmorskiego.
Działa on jako lecznicze inhalatorium.
Ale oprócz tężni leczy si
ę
tutaj pacjentów wodami siarczkowymi (w 2008 uruchomiono nowy odwiert –
Las Winiarski), jodkowo-bromkowych a także borowinami z takimi
schorzeniami jak: - dermatologiczne - układu krążenia - reumatologiczne
- chorób zatok - ortopedyczne i wiele innych.
O znaczeniu tej placówki leczniczej świadczy fakt, iż wykonuje się
tutaj około półtora miliona zabiegów leczniczych, wśród nich ponad
połowa to siarczkowe kąpiele. W skład obiektu wchodzi ładny Park
Zdrojowy liczący sobie kilka tysięcy drzew różnego gatunku.
Ale nie tylko w Ciechocinku i Busku-Zdroju możemy korzystać z
dobrodziejstw tężni. Są one także wybudowane w sanatoriach w
Konstancinie (bardzo szeroki zakres leczenia i rehabilitacji),
Grudziądzu (9-cio metrowy słup solankowy pod szklanym przykryciem w
kształcie piramidy), Inowrocławiu (druga co do wielkości w Polsce),
Rabce (o kształcie cylindrycznym) i Sołonce (kaskada solankowa) w woj.
podkarpackim.
Rozważa się wybudowanie kolejnych tężni, tam gdzie warunki na
to pozwalają.
Tekst : Józef Kołodziej
Foto: Ewa i Józef Kołodziej
Korekta: mgr Krystyna Sawa