Lato spędzała z reguły cała
nasza rodzina w Gorzyczanach. Wyjątek stanowiły moje dwutygodniowe
wyjazdy na obozy harcerskie. Po raz pierwszy na obóz pojechałam po
ukończeniu szóstej klasy a następnie jeździłam rok w rok, przez siedem
kolejnych lat. Czy wyjazdy na wakacje do Gorzyczan były ,,zesłaniami”,
jak często wówczas myślałam? Niewątpliwie wyjazdy rokrocznie odbywały
się pod ogromną presją. Zwlekając z wyjazdem, narażaliśmy się babci –
mamie taty i wiedzieliśmy, z jakimi pretensjami nas powita. A mama
musiała pokończyć przyjęte ,,szycie’’- było to bardzo trudne, ciągle
była z pracą nie wyrobiona na czas.
Była bardzo dobrą krawcową, szycia miała w nadmiarze, a ponieważ
była niezwykle solidna i nie chciała zawieść swoich klientek, początek
naszych wakacji był dla niej pełen wytężonej pracy. Oczywiście
pomagaliśmy mamie, odciążając ją od większości prac domowych. Mimo wielu
zajęć, bardzo cieszyła mnie każda zwłoka w wyjeździe. Dawała możliwość
skorzystania, choć w niewielkim wymiarze z uroków lata nad Wisłą, czyli
ulubionej kąpieli i plażowania. Pokusa ze strony Wisły była tym większa,
że rzekę mieliśmy prawie w zasięgu wzroku, a obok naszego domu tłumnie
cią.jpg)
gnęli
plażowicze. Z drugiej strony mieliśmy świadomość, że należała się nasza
pomoc tacie, który jak to mówiła dosadnie babcia:
- Morduje się cały rok sam i będziecie go mieć na sumieniu jak kiedyś
padnie.
Babcia niezbyt pochlebnie wyrażała się o części naszej rodziny
mieszkającej w mieście, gdyż według babci nic w mieście się nie robiło -
zupełnie nie doceniała, lub też nie chciała docenić naprawdę ciężkiej
pracy naszej mamy. Niestety między mamą a jej teściową panowały dosyć
napięte stosunki, co było wynikiem nie tylko trudnego charakteru babci,
ale również pewnych zdarzeń, które miały wpływ na zmianę planów
życiowych naszych rodziców.
Dom w Gorzyczanach wybudowany został przez mojego dziadka
Józefa w pierwszych latach poprzedniego wieku. Był drewniany i jak
większość domów we wsi, kryty strzechą. Wyróżniał się solidnym
wykonaniem i wielkością. Mimo, że część mieszkalną stanowiły tylko
kuchnia i pokój, to były to pomieszczenia dosyć obszerne. W kuchni poza
częścią typowo kuchenno - jadalną, było jeszcze wstawione łóżko i tzw
kozetka. Z sieni wchodziło się też do dużej spiżarni, zwanej komorą. Nad
wszystkimi pomieszczeniami znajdował się strych, na który wiodły strome,
drewniane schody. To ten dom podczas ostatniej wojny został wybrany
przez Niemców na kwaterę oficerską. Sądzę, że miał znaczenie nie tylko
dobry stan budynku, ale również, a może przede wszystkim, jego
nadzwyczajne położenie.
W tym domu mieszkaliśmy w czasie wakacji. I mimo, że jeździliśmy
tam w każde lato, ten dom był dla mnie, jak wówczas odczuwałam, domem
nie całkiem naszym, prawie obcym i fakt, że mieszkał w nim stale mój
ukochany tato, wiele nie zmieniał. Wszystko tam odbywało się pod czujnym
okiem babci. Ze skrępowaniem zaglądałam do kredensu, czy szafy, by nie
usłyszeć
- Czego tam szukasz? -
- Idźcie spać, kto za was rano wstanie – do pokoju wkraczała babcia i
wyłączała radio, przerywając nam słuchanie ,,Sopotu’’- jednej z bardzo
nielicznych tam rozrywek.
I mimo, że byłam, w którymś momencie już dorosła - na studiach, i
buntowałam się przeciwko takiemu traktowaniu, najczęściej dla świętego
spokoju nie podejmowałam z babcią dyskusji. Nawet, jeżeli padał deszcz i
mogłam wreszcie wziąć do ręki książkę do czytania, to nie na długo,
babcia wynajdywała zaraz jakąś pracę.
A pracy w Gorzyczanach nie brakowało i to od samego rana do późnego
wieczora. Zrywanie owoców, pasienie krów, plewienie, pomoc przy
gotowaniu, sprzątanie, zajmowanie się najmłodszym bratem- to były te
łatwiejsze prace. Najgorsze były żniwa, no i młocka. Pomoc przy żniwach,
najczęściej w upał, w wymuszonym tempie, dawała się we znaki. Słoma,
kłosy, ściernisko, mimo długich rękawów, długich spodni, pełnych butów,
kłuły nieubłaganie i drapały skórę. Żar lał się z nieba. Nieustannie
chciało się pić, gaszenie pragnienia działało na krótko. Pod koniec dnia
natrętnie dźwięczały w głowie słowa ludowej piosenki:
- ,,Zachodźże słoneczko, skoro masz zachodzić’’- jakże rozumiałam wówczas
jej wymowę!
Z prawdziwym podziwem patrzyłam na tatę, który wykonywał najcięższą
część pracy, kosił kosą miarowymi, zdecydowanymi ruchami. Przerywał
rzadko, dla zaostrzenia narzędzia.
Młocka, z kolei, poza dużym wysiłkiem, oznaczała kurz wdzierający się
wszędzie, do nosa, gardła, mieszający się z potem. Te prace, praca przy
plewieniu, niewątpliwie nauczyły mnie pewnego hartu - nie mogłam
przecież oznajmić, że już nie mogę, że nie mam siły, chociaż nieraz
wydawało mi się, że tak zrobię, bo zaraz padnę z wyczerpania. Teraz wiem,
że ta praca była dla mnie wyjątkowo trudna, chociażby dlatego, że nie
byłam przyzwyczajona do pracy fizycznej. W odróżnieniu od dzieci
wiejskich, wykonujących różne prace fizyczne przez cały rok, my
spędzaliśmy, poza wakacjami, cały rok w mieście i mimo, że też
pomagaliśmy w domu, był to zupełnie inny charakter pracy
.
Pamiętam, jak plewiłam cebulę w towarzystwie kobiet, dla których był to
chleb powszedni. Mama wymyśliła w którymś momencie, że lepiej wyjdzie na
hodowli cebuli niż na szyciu. Kobiety, które plewiły były to jej
klientki z okolic Sandomierza, a właściwie okolic Gorzyczan - mama nie
brała od nich pieniędzy za szycie, miały odrobić plewieniem. Szły,
podczas plewienia, wg mnie jak czołgi, plewiły jednocześnie trzy rzędy,
podczas gdy ja nie mogłam nadążyć z jednym. Nie miałam zupełnie wprawy,
delikatne sadzonki cebuli traktowałam z uwagą, bojąc się uszkodzić
którąkolwiek z nich. Mama, plewiąc obok pomagała mi dyskretnie, abym nie
została całkowicie w tyle.
Byłam bliska załamania, był to pierwszy dzień moich wakacji w
Gorzyczanach, szybko rozbolały mnie nogi i plecy. Wybawienie przyszło
niespodziewanie. Otóż ugryzła mnie pszczoła, w głowę. Ponieważ bardzo
spuchłam i prawie przestałam widzieć na jedno oko, mama, czym prędzej
kazała mi iść do domu. Chyba nigdy i nikogo tak nie ucieszyło ugryzienie
pszczoły, jak mnie wówczas. Były też prace, których szczerze nie
cierpiałam. Do nich należało m.in. oskubywanie z piór zabitej kury,
polanej wrzątkiem. Brr, wzdragam się nawet w tym momencie, wspominając
przykrość, jakiej wtedy doświadczałam. Na szczęście pozwalano mi nie
skubać okrwawionej szyi. Dotąd pamiętam obrzydliwy smród, który
towarzyszył tej czynności.
Najgorsze jednak ze wszystkiego było świniobicie czy co gorsza,
cielęciobicie. Nawet nie będę ciągnąć tematu. To było dla mnie zawsze
straszliwe przeżycie, zatruwające wiele dni, na długo przed.
Również, te na pozór łatwiejsze prace, przysparzały nieraz wielu
zmartwień. Pasienie krów w sadzie, pod jabłonkami wymagało czujności.
Należało wcześniej uprzątnąć spod jabłoni spady – jabłko stanowiło duże
zagrożenie dla krowy, mogła się nim udławić. Ponadto krowom smakowały
gałązki drzew. Nie było to, więc spokojne pilnowanie krów. Było jedno
miejsce, zwane ,,Grobki”, gdzie czasami pasły się krowy, miejsce
niezwykle urocze i atrakcyjne dla spędzania tam przez nas dzieci czasu.
Oddalone było jednak sporo od domu, a z kolei trawa do pasienia krów
porastała też górki, niebezpiecznie strome dla zwierząt. Pofałdowany,
nierówny teren porośnięty był rzadko występującą gdzie indziej
roślinnością: wisienką
karłowatą, stepowymi trawami, krzewami dzikich róż.. W brzozowym i
olchowym zagajniku rosły grzyby. W miejscu tym napotkać można było sarny
i lisy. Dzięki takiemu sąsiedztwu również prace na polu stykającym się z
tą oazą stawały się jakby mniej trudne. Z tego pola w dobrą pogodę,
widziało się bardzo rozległe tereny, nawet budowle odległego, leżącego
za Wisłą Tarnobrzega. Przy pasieniu krów można było jednak, chociaż
trochę poczytać, co bardzo lubiłam.
Czytanie książek, przy którym zapominałam czasami o bożym świecie,
przywodzi mi na myśl przygodę związaną z opiekowaniem się moim malutkim
wówczas bratem. Tak się zaczytałam, że nie zauważyłam, kiedy zniknął z
sadu, z mojego pola widzenia. Przerażona biegałam, nawoływałam, nigdzie
go nie było. Zaglądałam nawet do studni, modląc się, aby mu się nic nie
stało. Przychodziły mi na myśl bagna, które były w pobliżu. Pobiegłam
jednak drogą w kierunku wsi, znalazłam go! Sta
ł na podwórku czyjegoś
domu, cały i zdrowy. Boże, co ja wówczas przeżyłam, szukając go. Nie
przyznałam się chyba wówczas rodzicom, ale na pewno długo nie
spuszczałam brata z oczu i na jakiś czas książka poszła w kąt.
Jedynym towarzystwem do ewentualnej zabawy było rodzeństwo,
gdyż niestety, nie miałam w Gorzyczanach żadnych koleżanek. Okres lata i
intensywnej wówczas pracy, nie sprzyjał nawiązywaniu kontaktów. Czułam
się tam, tym bardziej obco. Nawet takie wydarzenia, jak dożynki, hucznie
obchodzone, z występami i zabawą taneczną do późna, czy odpust,
podkreślały to wyalienowanie. Gdy byłam mała często spotykałam się z
pytaniem
- Czyja ty jesteś? - zadawane najczęściej pod kościołem, czy w sklepie.
Czułam wtedy, jak jestem wnikliwie ,,oglądana’’. Rzadkie przyjazdy na wieś
powodowały, że z ostrością dostrzegałam te rzeczy, do których mieszkańcy
wsi się przyzwyczaili i które ich nie zawsze raziły. Kiedyś jeden z
sąsiadów zagadnął mnie o różnice występujące między mieszkaniem w
mieście a na wsi, chcąc podkreślić, jakie to świeże powietrze jest na
wsi. Sposób, w jaki to powiedział, był lekceważący dla miasta i mnie
sprowokował, w każdym razie, niegrzecznie odpowiedziałam, że z tą
świeżością jest różnie, szczególnie, gdy obornik z gnojówką jest tuż pod
samym oknem domu. Długo wstydziłam się później tej szczerej, ale i
złośliwej uwagi. Sąsiad obraził się wyraźnie na mnie, skomentował to
zaraz, że znalazła się......,,panienka z miasta”.
Ten przykład dobitnie pokazuje moje rozdarcie, którego
doświadczałam, dotyczące tego skąd jestem. Jednocześnie, mało kto
wówczas tak, jak ja, miał możliwość uczestniczenia i poznawania naraz
tych dwóch znacznie różnych wówczas światów. Przydało mi się to później
w życiu nieraz. Rozumiałam,
jak rzadko kto z moich rówieśników, blaski i cienie życia i w mieście i
na wsi. Dostrzegałam różnice. Widziałam, jak o wiele trudniejsze warunki
do nauki miały wiejskie dzieci, często ciężko pracujące w gospodarstwie
cały rok. Były też dobre, czy też bardzo dobre strony wakacji w
Gorzyczanach. Jednak do takich wniosków doszłam dopiero po wielu latach.
Kontakt z naturą, obcowanie na co dzień z przyrodą, z domowymi
zwierzętami, świeże prosto z drzewa, czy krzaka i jedzone w dowolnych
ilościach owoce, mleko, sery, śmietana od własnych krów, miód z własnej
pasieki.... A jednocześnie dużo ruchu, szczególnie przy pracy na
powietrzu. To wszystko powodowało, że wracaliśmy z wakacji we wspaniałym
zdrowiu i kondycji.
Ponieważ pamiętam i takie powroty do domu, które odbywały się furmanką,
zaprzężoną w konia, to wiem, że przywoziliśmy do domu duże zapasy, w tym
na jesień i zimę. Były to mąka, ziemniaki, owoce, warzywa, miód, nabiał,
czy też jakiś drób. Wszystko było starannie popakowane i umieszczone pod
siedzeniami, a te z kolei były porządnie wymoszczone, tak, aby
kilkugodzinna jazda była możliwie wygodna. Przeja
zd 12- kilometrowej
trasy furmanką był niewątpliwie ogromną dla nas dzieci rozrywką. Gdyby
jeszcze atmosfera wyjazdu była lepsza, najczęściej babcia żegnała nas
bardzo pochmurnie, czy nawet z awanturą, w szczególności tyczyło to mamy.
Babcia uważała, że powinniśmy mieszkać w Gorzyczanach i tym, że tak
nie było, obwiniała mamę. To oczywiście nie było prawdą, jak już
wspomniałam, było bardziej skomplikowane, ale to dłuższa historia – na
odrębną opowieść.
Jedno dodam, że nie wyobrażam sobie, że
mogłyby razem zgodnie mieszkać i chyba na szczęście było, tak jak było.
Ponieważ stawałam często w obronie mamy, na pewno nie byłam jej
ulubienicą. Zresztą z naszej piątki lubiła wyłącznie dzieci, które były
fizycznie podobne do taty, czyli najstarszego Jurka i najmłodszego
Zygmunta. Niezależnie jednak od żywionych uczuć, wiem, że potrafiła być
z nas dumna i chwalić się nami, co raczej przed nami ukrywała.
Żeby być sprawiedliwą muszę
przyznać, że była osobą niezmiernie pracowitą, dokładną, surową i
wymagającą. W dużej mierze ,,niezła jakość” gospodarowania to była jej
zasługa - była po prostu dobrą, tzw. prawdziwą gospodynią. Jej trudny
charakter jestem w stanie sobie po części wytłumaczyć.
Wydana została za mąż za
dziadziusia w wieku szesnastu lat, podczas gdy jej mąż miał dwadzieścia
lat więcej. Był wdowcem - jego pierwszą żoną była babci siostra. Sądzę,
że w tym mariażu chodziło głównie o wiano, wniesione przez starszą
siostrę, jak również fakt, że dziadek był zamożnym, dobrym gospodarzem,
jednym słowem dobrą partią. Nieraz babcia miała mu to za złe i robiła mu
wymówki, nawet, gdy byli już oboje starzy. Nie kryła, że miała innego
chłopca i modliła się, by ,,biskup nie dał zgody na to małżeństwo’’ (
ponoć taka była wymagana w takim, jak ich przypadku ).
Wspominała; Elżbieta Żak
Fotografie: Ze zbiorów autorki
Sandomierz 2018 rok
CZĘŚĆ
- 2